فتق شکمی چیست؟ (همه چیز درباره فتق شکم به زبان ساده + روش های درمان)

فتق یا هرنی (hernia) به وضعیتی گفته می شود که در آن با ضعیف یا نازک شدن یکی از دیواره های محافظ بدن، ارگان ها یا بخش هایی که توسط آن دیواره محافظت می شوند، از طریق بخش نازک ضعیف شده به بیرون راه پیدا می کنند. معمولا این دیواره ها شامل عضلات هستند. فتق می تواند در بخش های مختلف بدن مانند دیسک های ستون فقرات، شکم و ران و … اتفاق بی افتد. ما در این مقاله قصد داریم که به طور کامل روی فتق شکمی تمرکز کنیم و هرچیزی که باید درباره آن بدانید را زیر ذره بین ببریم.

همه چیز درباره فتق شکمی در یک نگاه

جنبه	توضیحات
تعریف	بیرون زدگی ارگان های داخلی شکم از طریق نقطه ضعیف در دیواره عضلانی
انواع شایع	کشاله رانی (شایع ترین – ۷۰٪ موارد)  دیافراگم/هیاتال (معده به قفسه سینه)  نافی (در نوزادان شایع)  برشی (پس از جراحی شکم)
علائم اصلی	برآمدگی یا ورم در ناحیه  درد هنگام سرفه، زور زدن، بلند کردن اجسام  احساس سنگینی یا فشار
علائم خطرناک	درد ناگهانی و شدید  تهوع و استفراغ  قرمزی و تیرگی برآمدگی  عدم توانایی در دفع گاز (فتق محبوس)
علل و عوامل خطر	ضعف مادرزادی دیواره شکم  بلند کردن اجسام سنگین  یبوست مزمن  چاقی  سرفه های مداوم  سابقه جراحی شکم
درمان	تغییر سبک زندگی (کاهش وزن، پرهیز غذایی)  داروها (کاهش اسید معده برای فتق هیاتال)  جراحی (ترمیم با بخیه یا مش)
روش های جراحی	لاپاراسکوپی (برش های کوچک، بهبودی سریع تر)  جراحی باز (برای موارد پیچیده، بهبودی طولانی تر)

منظور از فتق شکمی چیست؟

فتق شکمی زمانی رخ می دهد که قسمتی از بافت یا ارگان های بدن با ضعیف شدن یکی از دیواره های ماهیچه ای (که حفره شکمی را احاطه می کند) بیرون می زند. در صورتی که فتق در دیواره شکمی یا کشاله ران اتفاق بیافتد، کیسه ای که از قسمت ضعیف شده بیرون می زند می تواند شامل قسمتی از روده و یا پوشش چرب روده ی بزرگ (omentum) باشد؛

و اگر فتق در قسمت دیافراگم ( ماهیچه ای که قفسه سینه را از شکم جدا می کند.) رخ دهد، می تواند حتی قسمتی از معده را نیز درگیر کند. دیواره شکمی از قشر(لایه ی بیرونی) بافت ها و ماهیچه های متفاوتی تشکیل شده است. ضعیف شدن هر قسمت این دیواره می تواند باعث بیرون زدگی، بر آمدگی یا فتق دار شدن احشای درونی شکم شود.

انواع فتق شکمی کدامند؟

شایع ترین انواع فتق هایی که در ناحیه شکم رخ می دهند عبارتند از:

• فتق کشاله رانی(اینگوئینال(Inguinal hernia))،
• فتق جداره شکمی یا دیافراگم(هیاتال(Hiatal hernia))
• و فتق نافی(امبلیکوس(Umbilicus hernia))

به طور کلی فتق ها می توانند در زمان تولد ظاهر شوند (موروثی) و یا پس از آن در طول زندگی بوجود بیایند (اکتسابی).

علائم فتق شکمی چیست؟

در بسیاری از موارد فتق به جز ورمی دردناک هیچ مشکل دیگری ایجاد نمی کند و نیاز به رسیدگی یا درمان فوری ندارد. اما برخی فتق ها می توانند دردناک و آزار دهنده باشند که هنگام ایستادن، زور زدن و بلند کردن اشیای سنگین این درد ها تشدید می شوند.

بیشتر افرادی که متوجه ورم یا درد شدیدی در خود می شوند در نهایت به پزشک مراجعه می کنند. در بعضی مواقع فتق نیازمند جراحی است؛ به طور مثال زمانی که فتق رانی باعث مسدود یا فشرده شدن قسمتی از روده شود. در صورتی که فتق رانی مشکلات حادی در شکم ایجاد کند، باید به سرعت رسیدگی های پزشکی انجام گیرد.

این مشکلات شامل:

• درد
• حالت تهوع
• استفراغ
• عدم توانایی در انقباض شکم

در این گونه موارد معمولا ورم جزئی بوده و با فشار به داخل شکم باز نمی گردد. فتق دیافراگم یا جداره شکمی می تواند علائمی از ریفلاکس اسید معده مانند سوزش معده داشته باشد که علت آن برگشت اسید معده به درون مری است.

فتق محبوس (Incarcerated hernia)

اگر قادر نیستید برآمدگی را به جای خود بر گردانید، ممکن است محتوای فتق در جداره شکمی گیر کرده باشد که منجر به فتق محبوس می شود. فتق محبوس ممکن است مسدود شود که این امر باعث قطع جریان خون بافت های گیر افتاده می شود.

نشانه ها و علائم فتق محبوس شامل:

• حالت تهوع، استفراغ یا هر دو
• تب
• درد ناگهانی که به سرعت تشدید می شود.
• بیرون زدگی یا بر آمدگی فتق که به رنگ قرمز، بنفش یا تیره دیده می شود.
• ناتوانی در حرکت دادن شکم یا خروج باد معده

در صورت مشاهده هر یک از این علائم به سرعت با پزشکتان تماس بگیرید.

علائم فتق شکمی در کودکان چیست؟

فتق های کشاله رانی در کودکان و نوزادان نتیجه ی نقص ( ضعف) جداره ی شکمی است که در هنگام تولد ایجاد شده است. برخی اوقات فتق ها تنها زمانی قابل مشاهده هستند که کودک در حال گریه، سرفه، تقلای زیاد و حرکت دادن شکمش باشد. وی همچنین ممکن است کج خلق و بی اشتها شود. در سنین بالاتر احتمال دارد فتق زمانی مشخص شود که کودک سرفه کند، هنگام حرکات روده تقلا کند یا به مدت طولانی بایستد.

دلایل ظهور فتق چیست؟

به استثناء فتق  برشی (که از عواقب جراحی شکم است)، در بیشتر موارد هیچ دلیل مشخصی برای فتق وجود ندارد اما ریسک بیماری فتق با افزایش سن بیشتر شده و بیشتر در مردان شایع است. فتق ها ممکن است موروثی باشند که در زمان تولد خود را نشان می دهند یا در کودکانی که نقصی در جداره شکمی خود دارند به وجود می آید. فعالیت ها و مشکلات پزشکی که به جداره شکمی فشار وارد می کنند می تواند منجر به ایجاد فتق شکمی شوند.

مانند:

• زور زدن هنگام دفع( مثلا به دلیل یبوست طولانی مدت)
• سرفه های مستمر
• فیبروز کیستیک
• بزرگ شدن پروستات
• زور زدن هنگام ادرار کردن
• چاقی یا داشتن اضافه وزن
• آب آوردن شکم
• بلند کردن اشیاء سنگین
• دیالیز صفاق
• تغذیه نامناسب
• استعمال دخانیات
• ورزش های سنگین
• بیضه های پایین نیامده

شایع ترین انواع فتق

همانطور که در ابتدای مقاله نیز ذکر شد فتق ها انواع متفاوتی دارند که به چند نوع از شایع ترینشان می پردازیم

فتق کشاله رانی (Inguinal hernia)

فتق های رانی شایع ترین نوع فتق هستند. به گفته ی مرکز تحقیقات فتق بریتانیا (BHC( the British Hernia Centre))، حدود ۷۰%  فتق ها از نوع فتق های رانی می باشند. این فتق ها از فشار روده به یک نقطه در جداره ی پایین شکمی( اغلب در مجرای کشاله ی ران) که ضعیف یا پاره شده باشد ایجاد می شوند.

مجرای کشاله رانی در بالای ران قرار دارد و در مردان طناب بیضه ای (وظیفه ی بالا نگه داشتن بیضه ها را دارد) که از شکم به کیسه بیضه ها می رود از این قسمت می گذرد.

در زنان، مجرای رانی شامل رباطی است که به نگه داشتن رحم سر جایش کمک می کند. این نوع فتق بیشتر در مردان وجود دارد و علت آن این است که مدتی بعد از تولد، بیضه ها از طریق مجرای رانی به پایین منتقل می شوند و این مجرا پس از آن به طور کامل بسته شود. برخی اوقات این مجرا به طور کامل بسته نشده و نقطه ای مستعد فتق به جا می گذارد.

فتق جداره شکمی (دیافراگم(Hiatal hernia))

فتق دیافراگم یا جداره شکمی زمانی رخ می دهد که قسمتی از معده از دیافراگم به درون قفسه سینه بیرون بزند. دیافراگم سطحی عضله ایست که با دریافت و کشیدن هوا به داخل ریه ها به شما در تنفس کمک می کند. دیافراگم همچنین اندام های شکم را از اندام های قفسه سینه جدا می کند. این نوع فتق ها بیشتر در افراد بالای ۵۰ سال شایع است.

اگر کودکی دچار این فتق شود، معمولا به دلیل نقصی مادر زادی در هنگام تولد می باشد. معمولا همه ی فتق های جداره شکمی باعث ریفلاکس معده می شوند که این ریفلاکس به دلیل برگشتن محتویات معده به درون مری ایجاد می شود که با سوزش همراه است.

فتق نافی (Umbilical hernia)

فتق های نافی ممکن است در کودکان و نوزادان زیر ۶ ماه اتفاق بیافتد. علت به وجود آمدن این نوع فتق ها بیرون زدگی روده از جداره شکمی در نزدیکی ناف می باشد. شما ممکن است متوجه یک برآمدگی در نزدیکی ناف کودکتان شوید خصوصا زمانی که در حال گریه کردن می باشد. اما خوشبختانه این تنها فتقی است که اغلب پس از ۱ ساله شدن کودک و با قوی تر شدن عضله های جداره شکمی خود به خود از بین می رود. اما در صورتی که از بین نرود نیازمند جراحی است.

فتق برشی(Incisional hernia)

فتق های برشی ممکن است پس از انجام عمل های شکم به سراغ فرد بیاید؛ در این حالت روده به محل زخم (برش جراحی) و قسمت های اطراف آن و یا بافت های تضعیف شده فشار وارد می کند و بیرون می زند.

عواملی که خطر ابتلا به فتق را افزایش می دهند

این عوامل بسته به نوع فتق متفاوت هستند:

عوامل موثر در فتق برشی

به دلیل اینکه علت فتق برشی انجام عمل جراحی است پس واضح ترین عاملی که خطر ابتلا را افزایش می دهد انجام عمل جراحی در ناحیه شکم است. بیشتر افرادی مستعد ابتلا هستند که ۳ تا ۶ ماه از جراحی شان گذشته باشد و :

• درگیر فعالیت های شدید باشند.
• دچار اضافه وزن شده باشند.
• باردار شده باشند.

تمام این عوامل می توانند به بافتی که در حال بهبودی است، فشار بیشتری وارد کنند.

عوامل موثر در فتق رانی

افرادی که بیشتر در معرض این نوع فتق هستند عبارتند از:

• افراد مسن
• کسانی که در خانواده نزدیک خود سابقه این بیماری را داشته اند.
• افرادی که قبلا به این بیماری مبتلا شده اند.
• مردان
• کسانی که دخانیات مصرف می کنند (زیرا مواد شیمیایی که در تنباکو وجود دارد می تواند با تضعیف بافت ها خطر ابتلا به فتق را افزایش دهد.)
• افرادی که یبوست شدید دارند.
• نوزادانی که پیش از ۹ ماه به دنیا می آیند و یا وزنشان بسیار پایین است.
• زنان باردار

عوامل موثر در فتق نافی

این نوع فتق بیشتر در نوزادانی که با وزن پایین به دنیا آمده اند و یا قبل از ۹ ماه به دنیا آمده اند شایع است.

عواملی که می تواند بزرگسالان را در معرض ابتلا به این نوع فتق قرار دهد عبارت است از:

• داشتن اضافه وزن
• چندین بار زایمان کردن
• زنان

فتق جداره شکمی (دیافراگم)

خطر ابتلا به این نوع فتق در افراد زیر بالاتر است.

• افراد بالای ۵۰ سال
• افراد چاق

این نوشته را از دست ندهید: جراحی لاغری برای افراد چاق

فتق ها چگونه درمان می شوند

روش درمانی هر فرد بسته به اندازه فتق و شدت علائم آن است. پزشک ممکن است فتق شکمی بیمار را برای نشانه های احتمالی تحت نظر بگیرد. درمان هایی که برای فتق شکمی پیشنهاد می شود شامل:

• تغییر سبک زندگی
• مصرف برخی دارو ها
• و یا جراحی

می باشد.

۱۰۰ درصد باید سبک زندگی خود را تغییر دهید

باید این را بدانید که تغییرات در زندگی روزمره، هرگز فتق شما را درمان نمی کند، اما می تواند علائم آزاردهنده آن را تا حد زیادی کنترل کند. در این خصوص به دو نکته زیر توجه فرمایید:

اول از همه، تمرکز باید روی رژیم غذایی باشد

وعده های خیلی سنگین نخورید و بلافاصله بعد از غذا هم دراز نکشید یا خم نشوید. مصرف آن دسته از غذاها را که باعث سوزش معده و ریفلاکس می شوند (مثل تند و گوجه ای ها)، به حداقل برسانید. کاهش وزن و ترک سیگار در این زمینه معجزه می کند.

در مورد ورزش هم باید بگوییم که …

حرکات ورزشی می توانند ماهیچه های اطراف فتق را تقویت کنند و درد را کم کنند، اما به قول معروف این کار شمشیر دولبه است! اگر ورزش ها غلط انجام شوند، با افزایش فشار، فتق بدتر می شود. پس حتماً قبل از شروع هر تمرینی، با پزشک یا فیزیوتراپ خود مشورت کنید. اگر با رعایت همه این نکات، باز هم درد شما آرام نشد، آنجاست که احتمالاً چاره ای جز جراحی نخواهید داشت.

مصرف داروهای تجویزی (دقیقا طبق دستور پزشک)

در صورتی که فتق جداره شکمی دارید، دارو های بدون نسخه یا با نسخه پزشک می تواند با کاهش اسید معده دردتان را کم کرده و تا حدی از علائم بیماری بکاهد. برخی از این دارو ها عبارتند از: آنتی اسید ها، مسدود کننده ی گیرنده H2 و مهر کننده پمپ پروتون .

انجام جراحی برای درمان فتق شکمی (آخرین و موثرترین روش درمان)

اگر فتق شما بزرگ و دردناک شود، دیگر چاره ای جز رفتن زیر تیغ جراحی نیست. در این عمل، پزشک سوراخ دیواره شکم را می بندد و برای اینکه دوباره باز نشود، معمولاً یک توری (مش) روی آن می کارد.

این جراحی یا به روش باز انجام می شود یا لاپاراسکوپی. لاپاراسکوپی با برش های خیلی کوچک انجام می شود و مزیتش این است که به بافت های اطراف آسیب کمتری می زند.

حالا این دو روش چه فرقی با هم دارند؟

 ببینید اگر جراحی باز باشد، متاسفانه باید انتظار نقاهت طولانی تری را داشته باشید. مثلا شاید تا شش هفته نتوانید درست و حسابی فعالیت کنید. اما با لاپاراسکوپی، خیلی زودتر سرپا می شوید. البته این روش یک اما و اگر کوچک هم دارد. شانس بازگشت فتق در آن کمی بیشتر است. ضمن اینکه، همه فتق ها را نمی شود با لاپاراسکوپی عمل کرد. بعضی موارد خاص، مثل فتق هایی که روده وارد بیضه شده، حتماً نیاز به جراحی باز دارند.

پاسخ به سوالات رایج درباره فتق های شکمی